NGHỀ LẬP TRÌNH
Tổng quan nghề lập trình
Để biết nghề lập trình là gì, trước tiên chúng ta phải biết lập trình viên là gì.
Lập trình viên là người thiết kế, xây dựng và bảo trì các chương trình máy tính (phần mềm) bằng cách thao tác các đoạn mã (các ngôn ngữ) trên các công cụ lập trình. Lập trình viên có thể tạo ra các chương trình mới và sửa lỗi hay nâng cấp chương trình đó để tăng tính hiệu quả của việc sử dụng máy tính.
Các lập trình viên thường làm việc trên nhiều ngôn ngữ lập trình như: lập trình web Java, C++, PHP, ASP, ASP.Net và C#.
Vậy, nghề lập trình là nghề thiết kế, xây dựng và bảo trì các chương trình máy tính (phần mềm) bằng cách thao tác các đoạn mã (các ngôn ngữ) trên các công cụ lập trình, nhằm tạo ra các chương trình mới và sửa lỗi hay nâng cấp chương trình đó để tăng hiệu quả sử dụng máy tính.
Nghề lập trình
Những người làm nghề lập trình có thể đảm nhận rất nhiều công việc khác nhau. Một trong những công việc chủ yếu của họ chính là viết code. Để làm ra một phần mềm, trước hết người ta phải tạo ra một “bản thiết kế”, mỗi lập trình viên đảm nhiệm một phần việc, sau đó các phần được kết nối lại tạo thành sản phẩm hoàn chỉnh.
Lập trình viên được ví như những thợ “coding” – người ngồi gõ những dòng lệnh (code) trên máy tính, làm ra phần mềm hoặc chỉnh sửa, phát triển nó dựa trên các công cụ lập trình.
Lập trình làm công việc gì?
Hiện nay, nghề lập trình được phân thành nhiều mảng chuyên sâu như:
- Lập trình Web
- Lập trình Hệ thống
- Lập trình Database
- Lập trình Game
- Lập trình Mobile
Nhiệm vụ chính của người lập trình là:
- Xây dựng mới một ứng dụng
- Nâng cấp và sửa chữa các ứng dụng có sẵn
- Xây dựng các chức năng xử lý
- Nghiên cứu và phát triển công nghệ mới
Nghề lập trình web – lựa chọn nào cho người mới bắt đầu
Full-stack developer (Lập trình viên Full-stack) là thuật ngữ xuất hiện vào năm 2012 từ một thông tin tuyển dụng của Facebook. Từ đó, thuật ngữ này được sử dụng phổ biến, trở thành một xu hướng nghề nghiệp rất được quan tâm. Lượng tìm kiếm từ khóa “Full-stack developer” trên toàn thế giới ngày càng tăng theo thời gian.
Vậy Full-stack nghĩa là gì? Quan hệ giữa Full-stack – Front-end – Back-end ra sao?
Nếu bạn là người mới bắt đầu, các khái niệm này có thể dễ gây nhầm lẫn. Phần giải thích dưới đây sẽ làm rõ từng loại công việc và đưa ra lời khuyên cho người mới.
Nhập môn lập trình web
Tất cả các website đều sử dụng HTML để trình bày thông tin theo cấu trúc mong muốn. HTML được xem là phần lõi của một trang web.
Thời sơ khai, trang web chỉ là trang tĩnh – lập trình viên phải sửa trực tiếp mã HTML nếu muốn thay đổi nội dung. Điều này rất bất tiện, đặc biệt với các website tin tức cần cập nhật liên tục.
Ngày nay, website dùng mô hình động: đội ngũ lập trình viên tạo ra “bản mẫu” (template), sau đó chỉ cần điền dữ liệu như tiêu đề, nội dung, hình ảnh… mà không phải sửa mã nguồn.
Dữ liệu được lưu trong cơ sở dữ liệu. Để thao tác dữ liệu, người ta sử dụng các ngôn ngữ phía máy chủ (server-side) như:
- Java
- C#
- PHP
- Python
- JavaScript
Phát triển ứng dụng web Front-end
Front-end là phần giao diện và trải nghiệm người dùng của website. Các ngôn ngữ/công nghệ cơ bản gồm:
- HTML (tạo nội dung)
- CSS (tạo hình thức, giao diện đẹp)
- JavaScript (tạo tương tác)
Ngày nay Front-end hiện đại còn sử dụng các công cụ mạnh hơn như:
- TypeScript
- CoffeeScript
- SASS, LESS
- Angular
- ReactJS
- VueJS
Quy trình hoạt động của một trang web:
- Dữ liệu lưu trong cơ sở dữ liệu (ví dụ: MySQL).
- Dữ liệu được xử lý bởi ngôn ngữ server-side (Java, PHP…).
- Mã HTML được tạo ra và hiển thị trên trình duyệt.
Phát triển ứng dụng web Back-end
Back-end là phần vận hành và xử lý phía sau website: quản lý cơ sở dữ liệu, nghiệp vụ, bảo mật, giao tiếp với Front-end.
Lập trình viên Back-end cần biết về:
- Cơ sở dữ liệu
- Bảo mật
- Giao thức web
- Thiết kế kiến trúc hệ thống
- Và đôi khi phải biết Front-end
Lập trình viên Full-stack
Lập trình viên Full-stack có khả năng làm cả Front-end lẫn Back-end.
Full-stack tồn tại vì hai mảng này liên quan chặt chẽ. Xu hướng Front-end hiện nay đòi hỏi nhiều kỹ năng gần giống Back-end.
Lợi ích của Full-stack developer:
- Hiểu tổng quan hệ thống
- Biết các thành phần liên kết thế nào
- Tối ưu toàn bộ hệ thống
- Hiểu rõ công việc của từng bên
“Stack” là tập hợp các công nghệ dùng để phát triển sản phẩm. Ví dụ:
- MySQL – PHP – Linux – Apache – Laravel – Docker – Angular
- MongoDB – Java – Spring – Tomcat – Linux – ReactJS – Docker – AWS
Full-stack nghĩa là làm được tất cả tầng (layer) trong một stack nhất định.
Các vị trí công việc công nghệ thông tin
Kỹ sư phần mềm (Software Engineer)
Mô tả: Thiết kế và lập trình phần mềm ở mức hệ thống; trao đổi với khách hàng để xác định chức năng hệ thống.
Kỹ năng: Phân tích, tư duy logic, làm việc nhóm.
Chuyên gia phân tích hệ thống (Systems Analyst)
Mô tả: Nghiên cứu nghiệp vụ, thiết kế hệ thống thông tin, thu thập yêu cầu, ước tính chi phí – thời gian.
Kỹ năng: Phân tích dữ liệu, giao tiếp, chịu áp lực.
Chuyên gia phân tích nghiệp vụ (Business Analyst)
Mô tả: Làm việc giữa các nhóm kỹ thuật – quản lý – người dùng; phân tích nhu cầu và quy trình; lập kế hoạch giải pháp.
Kỹ năng: Giao tiếp, thuyết trình, hỗ trợ, quản lý dự án.
Hỗ trợ kỹ thuật (Technical Support)
Mô tả: Giải quyết vấn đề trong vận hành hệ thống, bảo trì phần cứng/phần mềm.
Kỹ năng: Kiến thức công nghệ, giao tiếp, kiên nhẫn.
Kỹ sư mạng (Network Engineer)
Mô tả: Cài đặt, quản trị, duy trì, bảo mật hệ thống mạng; xử lý sự cố.
Kỹ năng: Chuyên môn mạng, giao tiếp, phân tích vấn đề.
Quản lý dự án (Project Manager)
Mô tả: Tổ chức, phân bổ tài nguyên, điều phối dự án từ đầu đến cuối.
Kỹ năng: Tổ chức, giao tiếp, chịu áp lực.
Nhà phát triển (Developer)
Mô tả: Trực tiếp viết mã, xây dựng tính năng theo yêu cầu.
Kỹ năng: Nắm ngôn ngữ lập trình, làm việc nhóm, hiểu kiến trúc ứng dụng.
Kiểm thử viên phần mềm (Software Tester)
Mô tả: Đảm bảo chất lượng phần mềm, tìm lỗi, lập kế hoạch kiểm thử, viết báo cáo.
Kỹ năng: Tỉ mỉ, phân tích nghiệp vụ, điều tra lỗi, giao tiếp.
Chủ sản phẩm (Product Owner)
Mô tả: Xác định chức năng hệ thống, hiểu nhu cầu người dùng, quản lý tiến độ – chất lượng.
Kỹ năng: Phân tích, quản lý, giao tiếp.
ScrumMaster
Mô tả: Đảm bảo nhóm Scrum hoạt động hiệu quả; tháo gỡ khó khăn; nắm vững quy trình Scrum.
Kỹ năng: Giao tiếp, lắng nghe, giải quyết vấn đề.
Lập trình viên làm việc ở đâu?
Công ty gia công phần mềm
Ưu điểm: Môi trường chuyên nghiệp, dự án lớn, quy trình rõ ràng.
Nhược điểm: Ít cơ hội sáng tạo, lặp lại, dễ nhàm chán.
Công ty start-up / công ty sản phẩm
Ưu điểm: Học nhanh, làm nhiều việc, trưởng thành nhanh.
Nhược điểm: Rủi ro cao, dễ lãng phí thời gian nếu start-up không đi lên; yêu cầu biết rộng hơn là sâu.
Công ty đa quốc gia
Ưu điểm: Quy trình bài bản, công nghệ tiên tiến, môi trường quốc tế.
Nhược điểm: Ít cái nhìn tổng quát về dự án.
Công ty / tổ chức nhà nước
Ưu điểm: Ổn định, công việc nhẹ hơn.
Nhược điểm: Lương thấp hơn thị trường.
Lập trình viên cần học những ngôn ngữ nào?
PHP
Mã nguồn mở, miễn phí, phổ biến trong xây dựng website; cộng đồng lớn; nhiều CMS và framework hỗ trợ (WordPress, Laravel…).
Java
Ngôn ngữ hướng đối tượng, chạy đa nền tảng. Phổ biến trong ứng dụng doanh nghiệp và di động. Khó học hơn vì cú pháp phức tạp.
Python
Mã nguồn mở, dễ học, dùng đa dạng: web, AI, data, automation. Code ngắn gọn, dễ đọc.
JavaScript
Ngôn ngữ phổ biến nhất thế giới. Cùng với HTML và CSS tạo nên bộ ba nền tảng của web.
Dùng cho web, game, ứng dụng web, mobile, server (NodeJS).
C và C++
Hai ngôn ngữ nền tảng của khoa học máy tính, thường được dạy từ năm đầu đại học. Khó học nhưng giúp dễ tiếp cận các ngôn ngữ khác.