Tôi là Nguyễn Thị Phương Lan – Cố vấn tuyển sinh & hướng nghiệp cấp cao tại Tư Vấn Tuyển Sinh (tuvantuyensinh.vn).
Với hơn 10 năm kinh nghiệm tư vấn học sinh THPT, tôi thường xuyên nhận được câu hỏi: “Em nên chọn ngành mình yêu thích hay ngành đang hot, dễ xin việc?”
Bài viết này được tôi thực hiện dựa trên trải nghiệm tư vấn thực tế, các nghiên cứu từ chuyên gia trong ngành, và phân tích xu hướng tuyển sinh tại Việt Nam giai đoạn 2020–2025.
Mục tiêu: Giúp học sinh hiểu rõ, so sánh khách quan, và có định hướng chọn ngành phù hợp nhất với bản thân.
Chọn ngành theo xu hướng – Cơ hội hay bẫy thị trường?
Trong những năm gần đây, nhiều học sinh và phụ huynh có xu hướng ưu tiên lựa chọn các ngành đang “hot” trên thị trường như Công nghệ thông tin, Logistics, Digital Marketing, Tài chính – Ngân hàng. Đây là những lĩnh vực được đánh giá là có tốc độ phát triển nhanh, gắn liền với sự chuyển dịch số và toàn cầu hóa.
Tuy nhiên, chọn ngành theo xu hướng không phải lúc nào cũng là lựa chọn an toàn. Thực tế cho thấy, một số nhóm ngành như Kinh tế, Quản trị Kinh doanh, Sư phạm từng có thời gian thu hút lượng lớn thí sinh, nhưng sau đó rơi vào tình trạng thừa nhân lực, tỷ lệ thất nghiệp sau tốt nghiệp ở mức cao.
Chia sẻ từ ông Đỗ Đức Linh – Cán bộ Phòng khảo thí và Đảm bảo chất lượng, Trường Đại học Hải Phòng – cũng cho thấy rõ điều này: “Ngoài yếu tố đam mê, học sinh cần nắm bắt xu hướng nghề nghiệp, đồng thời so sánh với năng lực bản thân và dự đoán nhu cầu nhân lực trong 3–4 năm tới để có lựa chọn đúng đắn nhất.”
Điều này đồng nghĩa với việc: bạn không nên chọn ngành chỉ vì “nhiều người học”, hay “dễ xin việc” tại thời điểm hiện tại. Nếu bản thân không có tố chất phù hợp với ngành học (ví dụ: học kém Toán nhưng chọn ngành Phân tích dữ liệu vì “đang hot”), rất dễ dẫn đến chán nản, bỏ cuộc hoặc thất bại trong quá trình học và làm việc.
Giải pháp: Kết hợp sở thích và xu hướng – Hướng đi thông minh
Thay vì rơi vào hai thái cực “chọn theo đam mê” hoặc “chạy theo thị trường”, tôi thường khuyên học sinh sử dụng mô hình thuyết con nhím (Hedgehog Concept) của tác giả Jim Collins. Mô hình này giúp bạn xác định nghề nghiệp lý tưởng thông qua sự giao thoa của 3 yếu tố:
- Bạn đam mê điều gì?
- Bạn giỏi điều gì?
- Xã hội cần gì từ bạn?
Việc kết hợp cả ba yếu tố sẽ giúp bạn vừa có động lực học tập lâu dài, vừa đảm bảo được cơ hội việc làm và phát triển bền vững sau khi tốt nghiệp.
Gợi ý: Hãy thử viết một bảng đánh giá đơn giản gồm 3 cột: Sở thích – Năng lực – Cơ hội nghề nghiệp. Sau đó liệt kê các ngành nghề phù hợp với mỗi cột và tìm điểm giao nhau. Đây là một cách tư duy đơn giản nhưng hiệu quả, giúp bạn lọc dần được danh sách ngành học tiềm năng.
Ví dụ thực tế: Nếu bạn yêu thích âm nhạc và giỏi viết lách, thay vì chọn ngành Nhạc viện có tính đặc thù cao và khó cạnh tranh, bạn có thể hướng đến Truyền thông đa phương tiện, nơi bạn có thể viết nội dung, sản xuất podcast, hoặc làm việc trong lĩnh vực giải trí số.
Hơn nữa, nếu bạn yêu thích một ngành học không thuộc “top hot”, đừng vội từ bỏ. Bạn hoàn toàn có thể mở rộng lựa chọn bằng cách chọn ngành gần hoặc vị trí linh hoạt hơn trong cùng lĩnh vực. Ví dụ, nếu bạn mê Sinh học nhưng lo ngại cơ hội nghề nghiệp hạn chế, có thể xem xét hướng sang Công nghệ sinh học, Kỹ thuật thực phẩm, hoặc ngành Y sinh ứng dụng.
Kết luận: Đừng chọn ngành theo cảm tính hoặc theo đám đông. Hãy chọn ngành với sự thấu hiểu bản thân và cái nhìn chiến lược về tương lai.
Lời khuyên từ tôi – Nguyễn Thị Phương Lan
Trong quá trình hơn 10 năm tư vấn tuyển sinh và hướng nghiệp, tôi từng gặp rất nhiều học sinh lựa chọn ngành học không dựa trên sự hiểu biết về bản thân, mà vì áp lực từ cha mẹ, chạy theo bạn bè, hoặc vì ngành đó “nghe có vẻ hay”. Điều này rất dễ dẫn đến sai lầm đáng tiếc sau vài năm học – thậm chí là bỏ ngang giữa chừng.
Từ năm lớp 11–12, các em nên chủ động:
- Làm các bài trắc nghiệm tính cách và hướng nghiệp, chẳng hạn như RIASEC, MBTI hoặc Holland Code.
- Đọc kỹ đề án tuyển sinh của các trường đại học để hiểu rõ nội dung ngành học, tổ hợp xét tuyển và cơ hội nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp.
- Tham gia các buổi tư vấn tuyển sinh, workshop hướng nghiệp tại trường hoặc do các trường ĐH tổ chức.
Bên cạnh đó, hãy tìm đến cố vấn có kinh nghiệm, hoặc trao đổi với các anh chị sinh viên – người đang học ngành mà bạn quan tâm. Tham gia các nhóm chia sẻ chuyên ngành trên mạng xã hội cũng là cách tiếp cận thực tế và đa chiều.
Và điều quan trọng nhất mà tôi luôn nhấn mạnh: Chọn ngành bạn có thể học tốt và có tương lai rõ ràng – không chỉ vì bạn thích, và càng không phải vì người khác chọn. Học đại học là hành trình ít nhất 4 năm, và nghề nghiệp là hành trình cả đời. Hãy đưa ra quyết định với sự tỉnh táo và chiến lược.
FAQs – Câu hỏi thường gặp
Em không có đam mê gì rõ ràng thì nên chọn ngành thế nào?
Hãy bắt đầu bằng cách khám phá bản thân qua trải nghiệm: thử sức ở nhiều hoạt động, làm các trắc nghiệm hướng nghiệp, lắng nghe nhận xét từ thầy cô, người thân, và đọc kỹ thông tin các ngành học. Đam mê có thể không đến ngay, nhưng sẽ hình thành dần qua tiếp xúc và hiểu bản thân.
Nếu chọn ngành đúng xu hướng nhưng học kém thì có nên theo không?
Không. Xu hướng nghề nghiệp là yếu tố hỗ trợ, nhưng năng lực cá nhân là nền tảng quyết định. Nếu bạn không có năng lực phù hợp, dù ngành có “hot” đến đâu thì kết quả cũng không như mong đợi. Hãy chọn ngành bạn học được, học tốt và có tiềm năng phát triển dài hạn.
Có nên học ngành “lạ” nếu đam mê, nhưng ít người học?
Có, nếu bạn đủ quyết tâm và có chiến lược rõ ràng. Nhiều ngành đặc thù như Ngôn ngữ hiếm, Công nghệ sinh học, Thiết kế trò chơi, Công nghệ thực phẩm, v.v. hiện rất thiếu nhân lực chuyên sâu. Nếu bạn đi sớm và đi đúng, bạn sẽ là người dẫn đầu thị trường ngách.
Nguồn tham khảo
- Trường Đại học Thành Đô – Chọn ngành theo sở thích hay xu hướng?
- Báo Lao Động – Học sinh lựa chọn ngành học theo sở thích hay xu hướng
