VĂN HỌC NGA
LỜI NÓI ĐẦU
Chương trình gồm hai phần:
Văn học Nga thế kỷ XIX và Văn học Nga Xô viết thế kỷ XX .
Hai thế kỷ văn học là hai thời kỳ phát triển liên tiếp, mỗi thời kỳ đều có vị trí lớn
lao trong nền văn học chung của nhân loại .
Văn học dân gian Nga đã có quá trình phát triển hàng chục thế kỷ, một kho tàng
văn học đậm đà tính dân tộc mà chúng ta chưa khai thác được nhiều. Văn học phong
kiến Nga với tư tưởng cổ điển chủ nghĩa đã phản ánh tư tưởng chính thống của nền quân
chủ Đại Nga – một quốc gia lớn ở Đông Âu.
Đầu thế kỷ XIX, văn học lãng mạn Nga đột ngột xuất hiện, tiến nhanh tới đỉnh
cao rồi lại chuyển ngay sang trào lưu hiện thực chủ nghĩa với những tác giả, tác phẩm
xuất sắc, khiến Tây Âu vốn tự hào về những thành tựu rực rỡ của văn học lãng mạn và
hiện thực cũng phải kinh ngạc và thán phục.
Văn học Nga có phong cách riêng biệt, khác lạ. Đặc biệt, tư tưởng dân chủ bộc lộ
trong văn học mạnh mẽ đến mức tạo ra nhu cầu đòi hỏi tư tưởng xã hội chủ nghĩa như
một qui luật tất yếu. Vì lẽ đó, Lênin đã coi tác phẩm của L.Tonxtôi là “tấm gương phản
chiếu cách mạng Nga”. Đó là đóng góp quan trọng của văn học Nga vào nền văn học thế
giới. Những tác phẩm của , Lermontov, Gogol, L.Tonxtôi, Dotstoievski, Sekhov… đã trở
thành tác phẩm cổ điển cùng với thành tựu lý luận, phê bình của Bielinski,
Tsernysevski… còn đặt nền móng lí luận và gây ảnh hưởng sâu sắc đến cả thế kỷ sau.
Cách mạng tháng Mười Nga vĩ đại do Đảng của Lênin lãnh đạo đã tác động thúc
đẩy mạnh mẽ nền văn học mới mẻ ra đời và tồn tại gần trọn thế kỉ XX với ảnh hưởng
rộng rãi toàn thế giới. Đáng chú ý là văn học Xô viết vẫn tiếp nối tinh hoa truyền thống
văn học Nga với nhiều đại diện ưu tú đạt đến đỉnh cao của văn học thế giới hai thế kỷ.
Văn học Nga Xô viết là một bước tiến hóa cao trong tiến trình văn học của nhân
loại. Gần 7000 người cầm bút viết văn trong dân số 300 triệu người (số liệu 1975) với
bút pháp đa dạng, đề tài phong phú, giáo trình này thật khó lựa chọn những gương mặt
thực sự tiêu biểu cho nền văn học Nga. Sự lựa chọn mang tính chủ quan là điều không
tránh khỏi.
Mặt khác trong các giáo trình truyền thống vắng bóng những tác giả có “vấn đề”
đương thời như Esenin, Pasternak, Solzhenitsyn và những tác phẩm “nhỏ” nhưng quen
thuộc như “Người thầy đầu tiên”, “Katyusa”,… Chúng tôi đã dựa vào các nguồn tư liệu
mới nhất để cập nhật vào tài liệu, sao cho giáo trình này là một phác thảo đa dạng, sinh
động của lịch sử văn học Nga hai thế kỷ.
ĐẠI HỌC AN GIANG 2008 Phùng Hoài Ngọc
MỤC LỤC
VĂN HỌC NGA
Lời giới thiệu …………………………………………………………………………………………..2
PHẦN I VĂN HỌC NGA THẾ KỈ XIX
Chương 1 Khái quát
Bối cảnh lịch sử văn học Nga và những đặc điểm của 3 giai đoạn…………………………..5
Chương 2 Puskin đỉnh cao chủ nghĩa lãng mạn và người khởi xướng chủ nghĩa hiện
thực Nga
Puskin, mùa xuân văn học Nga ………………………………………………………………………….13
Thơ trữ tình………………………………………. …………………………………………………………….15
Tiểu thuyết “Evgeni Oneghin” …….. …………………………………………………………….20
Tiểu thuyết “Người con gái viên đại uý ” ……………………………………………………….23
Chương 3. Một số nhà văn nhà thơ khác ………………………………………………………….28
Lermontov
Nerkrasov ……… …………………………………………………………………………38
Belinski………… ……………………………………………………………………………43
Gogol ……….. ………………………………………………………………………………45
Dostoievski ………………………………………………………………………………………
Chương 4. Liev Tolstoi …………………………………………………………………………………….51
Đường đời và sự nghiệp………………………………………………………………………………………53
Tiểu thuyết sử thi “Chiến tranh và Hòa bình”…………………………………………………………66
Tiểu thuyết “Anna Karenina”……………………………………………………………….57
Tiểu thuyết “Phục sinh” ……………………………………………………………………..59
Đặc sắc nghệ thuật tiểu thuyết Tolstoi
Chương 5 Sekhov đại biểu ưu tú cuối cùng của văn học hiện thựcNga…………………..62
Truyện ngắn « Người trong bao »………………………………………………………………………….64
Ba vở kịch và nghệ thuật viết kịch…………………………………………………………………………66
Kết luận: Nhận định về văn học Nga thế kỉ XIX và vị trí của nó trên thế giới. ……..69
Câu hỏi hướng dẫn ôn tập/……………………………………………………………………………………70
PHẦN II VĂN HỌC NGA XÔ VIẾT THẾ KỈ XX ………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………….71
Chương 6. Khái quát văn học thế kỉ XX
Chương 7. Maxim Gorki – người mở đầu nền văn học mới …………………………………76
Chương 8. Vladimir Maiakovski nhà thơ cách tân đầy nhiệt huyết …………………….94
Chương 9. Mikhail Solokhov với “Sông Đông êm đềm”………………………………………102
Chương 10. Một số tác giả và tác phẩm tiêu biểu khác ……………………………………..113
Alexei Tolstoi và “Con đường đau khổ”……………………………………………………………….113
Nicolai Oxtrovski và “Thép đã tôi thế đấy” ………………………………………………………….117
Alexandoror Fadeev ………………………………………………………………………………………….120
“Chiến bại………………………. ………………………………………………………………………………120
“Đội cận vệ thanh niên” ……………………………………………………………………………………122
Chinghiz Aitmatov và “Người thầy đầu tiên”………………………………………………………..124
6 tác phẩm tiêu biểu…………………………………………………………………….. Sergei Esenin nhà thơ của nỗi buồn và tình yêu làng quê Nga…………………………………131
Một số bài thơ hay của Esenin…………………………………………………………………………….132
Pogodin 3 vở kịch về
Lenin…………………………………………………………………………………136
Anna Akhmatova và «Tình yêu»………………………………………………….138
Isakovsky và «Katyusa»……………………………………………………………………………………..139
Chương 11. Sơ lược về văn học Nga Xô viết từ sau Chiến tranh thế giới II…………142
Kết luận về ý nghĩa và vai trò lịch sử của Văn học Nga
Hướng dẫn ôn tập …………………………………………………………………………………………..146
Phụ lục 1: Những “mạch ngầm” của văn học Nga………………………………………………148
Phụ lục 2: Hai nhà văn có “vấn đề”: Solzhenitsyn và Pasternak…………………………150
Sơ lược về Solzhenitsyn……………………………………………………………………………………….
Pasternak – Một số bài thơ …………………………………………………………………………………152
Bác sĩ Zhivago ………………………………………………………………………………………………….154
Phụ lục 3: Nguyên tác một số bài thơ………………………………………………………………..158
Thư mục tham khảo ………………………………………………………………………………………..165
Phần I VĂN HỌC NGA THẾ KỶ XIX
Chương 1. KHÁI QUÁT
BỐI CẢNH LỊCH SỬ NƯỚC NGA
Văn học hiện thực Nga, thế kỷ XIX là một trong những nền văn học phong phú và tiên tiến
của nhân loại, đạt những thành tựu rực rỡ nhất trong lịch sử phát triển nghệ thuật thế giới cho tới bây
giờ. Văn học hiện thực Nga ra đời trong cuộc đấu tranh lâu dài, gay gắt của nhân dân Nga chống lại
chế độ nông nô chuyên chế tàn bạo, phản động của Nga hoàng .
Những thành tựu lớn lao đặc biệtsau thế kỷ XIX đã khiến các nhà nghiên cứu Phương Tây
phải gọi nó là “một phép lạ”. Macxim Gorki gọi đó là “hiện tượng kỳ diệu” của văn học châu Âu.
Thế giới ngạc nhiên trước vẻ đẹp và sức mạnh vươn lênmau chóng với những thiên tài chói lọi.
Lênin nhận xét: “Tầm quan trọng thế giới mà hiện nay văn học Nga đã giành
được chính là do văn học Nga mang trong mình những tư tưởng tiên tiến của thời đại: Tư
tưởng dân chủ và xã hội chủ nghĩa, tinh thần nhân đạo cao cả và lòng nhiệt thành”.
Nhân dân Nga tự hào về văn đàn lớn lao của mình bao gồm các nhà văn, nhà thơ
nổi tiếng thế giới như: Lermontov, Gogol, Gonsarov, Dostoievski, Turgeniev,
Nierkrasov, Sekhov, và Liev Tolstoi cùng với các nhà phê bình và mỹ học dân chủ lỗi lạc
như Ghersen, Bielinski, Sernysevski, Dobroliubov…
Văn học Nga thế kỷ XIX chuyển tiếp nhanh chóng từ chủ nghĩa lãng mạn sang
chủ nghĩa hiện thực, phản ánh rõ nét và kịp thời những biến động xã hội và theo kịp xu
hướng tư tưởng chính trị.
SỰ HÌNHTHÀNHDÂNTỘC, NGÔN NGỮ VÀ VĂN HỌC NGA
Có một đại chủng là Slave sống quanh vùng phía Đông châu Âu, sau dần dần
chia ra ba nhóm dân tộc là Đông Slave, Tây Slave và Nam Slave .
Nhóm Tây Slave gồm hai tộc Ba Lan và Tiệp Khắc (nay là cộng hoà Séc và
Slovakia)
Nhóm Nam Slave gồm Bulgari, Nam Tư và một số dân tộc nhỏ hơn .
Nhóm Đông Slave đến đầu thế kỉ X hình thành ra nước Nga cổ. Nước này quần
tụ ba dân tộc: Nga, Ucraina và Bielorusia (còn gọi Đại Nga, Tiểu Nga và Bạch Nga). Thủ
đô cổ nhất là Kiev (nay là thủ đô của nước Cộng hoà Ucraina) .
Cuối thế kỉ X, một công tước trong triều đình Nga đã cho du nhập đạo Cơ Đốc
giáo và công nhận là quốc giáo. Nước Nga bắt đầu giao lưu với các dân tộc khác trên thế
giới và văn chương nghệ thuật bắt đầu phát triển. Văn chương chuyên viết biên niên sử,
chưa có văn chương hình tượng.
Văn chương viết về các danh nhân, nhà truyền đạo, giáo huấn, truyện chiến đấu,
du lịch… cũng bắt đầu nhen nhóm. Văn học dân gian phát triển. Nước Nga cổ chưa có
giấy nên người ta viết trên da thú vải vóc mãi đến thế kỉ XIV mới có giấy. Thế kỉ XV,
XVI máy in xuất hiện. Trong thời kì đó một tác phẩm quan trọng “Truyện về đạo quân
Igor” (viết từ thế kỉ XII nhưng đến cuối thế kỉ XIII mới được biết đến) được in ấn nhưng
Phùng Hoài Ngọc biên soạn 5
vẫn không xác định được tác giả. Những lời kêu gọi thống nhất đất nước để chống lại
quân xâm lược Mông Cổ của những công tước Nga trải qua 240 năm. Nước Nga còn bị
xâm lăng bởi người Đức, Thuỵ Điển…Nước Nga phải chống ngoại xâm qua nhiều năm
dài. Văn học Nga cổ vì thế chậm phát triển. Đến năm 1450, ách áp bức của Mông Cổ tan
rã ở khắp nước Nga cổ.
Đến thế kỉ XIV-XV ngôn ngữ Nga đã hình thành, dân tộc Nga định cư ở giữa hai
con sông Volga và Moskva. Sang thế kỉ XVI, nước Nga hình thành như một quốc gia đa
dân tộc. Chế độ phong kiến trung ương tập quyền lấy Moskva làm thủ đô cho đến nay
Trong thế kỉ XVII có nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra. Nhiều cuộc xâm
lăng của Hà Lan, Thuỵ Điển, Litva. Văn học thời kì này dần dần thoát ly khỏi tôn giáo,
gần với đời sống, đậm tính thế tục, hài hước châm biếm… Do chiến tranh nên nhìn chung
văn học phát triển chậm.
Cuối thế kỉ XVII sang đầu XVIII, vua Piotr đệ nhất (còn gọi là Pierre đại đế)
nhanh chóng đưa nước Nga thoát khỏi lạc hậu bằng những cuộc cải cách thiết thực toàn
diện: quân sự, chính trị, kinh tế và giáo dục… Chính nhà vua là người rất tiến bộ, có ý
thức dân chủ, thường đi qua các nước Tây Âu để học tập kinh nghiệm. Ông có sai lầm là
thiên vị giai cấp quí tộc khiến nhân dân lao động thiệt thòi. Ông có công đầu xây dựng
thành phố Saint Petersburg. Giữa thế kỉ XVIII vua Piotr qua đời. Nước Nga so với thế kỉ
trước đã phát triển nhiều mặt và đạt nhiều thành tựu.
Về văn học, chủ nghĩa cổ điển Nga ra đời. Lomonosov (1711-1765) là người đại
diện của trào lưu này. Ông am hiểu nhiều lĩnh vực khoa học tự nhiên và xã hội nhân văn,
viết cả sách ngữ pháp, thay đổi luật thơ, viết lí luận nghệ thuật, làm thơ viết văn. Ông là
người mở ra bước ngoặt cho nền văn học dân tộc và ngôn ngữ văn chương dân gian đại
chúng Nga khiến văn chương đi sâu vào nhân dân. Ông nhiệt tình ca ngợi tiếng Nga
“Trong tiếng Nga có bao nhiêu cái hàm ý quan trọng của tiếng Tây ban nha, cái dịu ngọt
của tiếng Ý, cái rắn rỏi của tiếng Đức, cái sinh động của tiếng Pháp. Hơn thế nữa, còn
bao hàm cả sự xúc tích và mạnh mẽ của tiếng Hi Lạp và tiếng Latin…”. Năm 1755
Trường đại học tổng hợp Moskva thành lập, mang tên Lomonosov. Ở thế kỉ này còn có
nhà văn Radisev (1749-1802) với tác phẩm nổi tiếng “Cuộc du lịch từ Petersburg đến
Moskva” miêu tả cuộc sống của những người dân lao động nghèo khổ đồng thời tố cáo
chế độ Nga hoàng. Vì thế ông bị đày đi nơi xa, sau ông tự tử bằng thuốc độc. Ông được
xem là nhà văn cách mạng đầu tiên .
Những tác phẩm của các nhà văn cổ điển chủ nghiã nhằm đề cao tinh thần yêu
nước của công dân, cổ vũ cho những tiến bộ của vua Piotr I chống lại sự trì trệ lạc hậu.
Chủ nghĩa cổ điển tồn tại 30 năm (1730-1760) đã góp phần phát triển nền văn học Nga
những giai đoạn sau. Nửa sau thế kỉ XVIII, mặc dù chủ nghiã cổ điển vẫn còn tồn tại
nhưng một khuynh hướng nghệ thuật mới ra đời: chủ nghĩa tình cảm. Sự ra đời của chủ
nghĩa tình cảm gắn với cây bút tiêu biểu của nhà văn kiêm nhà sử học Karamzin (1766-
1826), ông viết một truyện ngắn nổi tiếng đương thời “Cô Lisa đáng thương“, nhà văn
chú ý đến thế giới nội tâm của nhân vật và cảm xúc với thiên nhiên. Tiếp theo là sự xuất
hiện của chủ nghĩa lãng mạn với Giukovski, và cuối cùng là chủ nghĩa hiện thực của
Puskin, Dostoievski, Tolstoi, Sekhov . . .
