MỞ ĐẦU
Thống kê ngày càng được sử dụng rộng rãi trong lĩnh vực kinh doanh và quản lý kinh tế.
Các nhà quản trị cũng như các nhà kinh tế xem đây là một công cụ đắc lực trong quá trình đề ra các quyết định quản lý.
Để ứng dụng được môn khoa học này trong thực tế, đòi hỏi chương trình – nội dung phải phù hợp với yêu cầu đào tạo và nghiên cứu.
Nhằm đáp ứng những yêu cầu trên, đồng thời muốn trang bị cho sinh viên các trường Cao đẳng – Đại học, sinh viên Cao học nhận thức, phương pháp thu thập, phân tích và xử lý thông tin một cách vững chắc, phục vụ cho quá trình học tập, nghiên cứu và đặc biệt là làm luận án tốt nghiệp, cũng như giúp các nhà quản trị có thể dùng làm tài liệu tham khảo, tính toán, phân tích phục vụ cho quá trình ra quyết định quản lý, nhóm tác giả tiến hành biên soạn cuốn:
“Thống kê Ứng dụng trong Kinh doanh và Quản lý với sự hỗ trợ của Excel và SPSS.”
Mặc dù quá trình thực hiện tài liệu này khá công phu, song trình độ của tập thể tác giả và lượng tài liệu tham khảo có hạn nên khó tránh khỏi thiếu sót và những hạn chế nhất định.
Chúng tôi mong nhận được ý kiến đóng góp của các Thầy, Cô, các bạn sinh viên – học sinh, cũng như các nhà quản trị, để trong những lần xuất bản sau, tài liệu được đầy đủ và phong phú hơn.
Xin trân trọng cùng bạn đọc!
Nhóm tác giả:
- TS. Nguyễn Văn Trãi, TS. Nguyễn Thanh Vân – Khoa Toán – Thống Kê, Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh
Số 91 đường 3 Tháng 2, Quận 10, TP. Hồ Chí Minh - ThS. Trần Minh Quân – Khoa Kinh tế, Trường Cao đẳng Kinh tế – Kỹ thuật Phú Lâm
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU MÔN HỌC
1.1. THỐNG KÊ
Thuật ngữ “Thống kê” có hai nghĩa:
- Thống kê là các con số
Được ghi chép để phản ánh hiện tượng tự nhiên, kỹ thuật, kinh tế – xã hội.
Chẳng hạn như số liệu về mực nước lên xuống của một dòng sông tại một địa điểm nào đó,
số tai nạn giao thông xảy ra trong những ngày lễ hay những ngày Tết, v.v… - Thống kê là hệ thống các phương pháp
Ghi chép, thu thập và phân tích dữ liệu về hiện tượng tự nhiên, kỹ thuật, kinh tế – xã hội
để tìm hiểu bản chất và quy luật vốn có của hiện tượng ấy.
Chẳng hạn, làm thế nào để có được con số về các doanh nghiệp ở Việt Nam vào một thời điểm nào đó:
về thành phần kinh tế, mức vốn đầu tư, giá trị tạo ra và lợi nhuận trong năm, v.v…
Từ đó giúp đánh giá đúng thực trạng hoạt động của các doanh nghiệp, hỗ trợ việc hoạch định các chính sách đầu tư – phát triển thích hợp.
Thống kê học là gì?
Thống kê học là môn khoa học nghiên cứu hệ thống các phương pháp thu thập, xử lý, tóm tắt, phân tích các con số (mặt lượng)
và rút ra những kết luận từ dữ liệu của các hiện tượng số lớn để tìm hiểu bản chất và tính quy luật (mặt chất) vốn có của chúng trong những điều kiện thời gian và địa điểm cụ thể.
Hiện tượng kinh tế – xã hội cũng như hiện tượng tự nhiên có hai mặt: chất và lượng, không tách rời nhau.
Chất của hiện tượng giúp ta phân biệt hiện tượng này với hiện tượng khác, đồng thời bộc lộ những khía cạnh…
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU MÔN HỌC
(tiếp theo)
Các hiện tượng về sinh hoạt chính trị, xã hội (cơ cấu của các cơ quan Nhà nước, đoàn thể, tổ chức xã hội, v.v…)
1.2. MỘT SỐ KHÁI NIỆM DÙNG TRONG THỐNG KÊ
1.2.1. Tổng thể thống kê
Tổng thể thống kê là tập hợp các đơn vị (phần tử) thuộc hiện tượng nghiên cứu, cần được quan sát, thu thập dữ liệu và phân tích theo một hoặc một số đặc trưng nào đó của chúng.
Ví dụ: từng số dân sống trong một đơn vị lãnh thổ hành chính nào đó vào một thời điểm hay trong một năm nào đó,…
Tổng thể cũng có thể là tập hợp các trị số kết quả của sự đo một hay nhiều đặc tính của các đơn vị hay phần tử cấu thành tổng thể.
Ví dụ: sinh viên Khoa Kế toán – Kiểm toán, Trường Đại học Kinh tế có các tổng thể: chiều cao, cân nặng, giới tính, v.v…
Các đơn vị (phần tử) cấu thành tổng thể thống kê gọi là đơn vị tổng thể.
Ví dụ: từng doanh nghiệp trong tổng thể các doanh nghiệp ở Việt Nam, v.v…
Khi muốn hiểu bản chất của một tổng thể, nếu chúng ta có thể khảo sát dễ dàng từng phần tử của tổng thể thì thật là lý tưởng.
Tuy nhiên, trong thực tế, hầu hết các trường hợp phương thức này không thể thực hiện được, có thể vì sự phân bố các phần tử trong không gian và thời gian, hoặc số lượng phần tử quá lớn, khiến việc khảo sát từng phần tử sẽ mất nhiều thời gian và tốn kém.
Khi đó, nếu chúng ta chỉ khảo sát một phần nhỏ các đơn vị được chọn ra từ tổng thể theo một phương pháp lấy mẫu nào đó, ta vẫn có thể thu được những kết quả khá chính xác (ít nhất cho mục đích nghiên cứu thực tế) một cách nhanh chóng hơn, ít tốn kém hơn.
Một nhóm các (đơn vị) phần tử của tổng thể được chọn ra để khảo sát được gọi là mẫu.
Muốn xác định được một tổng thể, ta cần phải xác định được tất cả các đơn vị của tổng thể.
Trong nhiều trường hợp, các đơn vị tổng thể được biểu hiện rõ ràng, dễ xác định, ta gọi đó là tổng thể bộc lộ.
Ví dụ: từng doanh nghiệp trong tổng thể doanh nghiệp, từng người dân trong tổng thể dân số, v.v…
Tổng thể tiềm ẩn
Một tổng thể mà các đơn vị của nó không thể nhận biết một cách trực tiếp, ranh giới tổng thể không rõ ràng, được gọi là tổng thể tiềm ẩn.
Tổng thể đồng chất và không đồng chất
- Tổng thể đồng chất: bao gồm những đơn vị có những đặc điểm chủ yếu liên quan đến mục đích nghiên cứu giống nhau.
- Tổng thể không đồng chất: bao gồm những đơn vị khác nhau về những đặc điểm chủ yếu liên quan đến mục đích nghiên cứu.
Tổng thể bao gồm tất cả các đơn vị của hiện tượng nghiên cứu,
còn tổng thể bộ phận chỉ chứa đựng một phần của tổng thể.
Dữ liệu được thu thập cho mỗi biến (tiêu thức) của một phần tử (đơn vị) gọi là một quan sát.
Ví dụ:
- Con số cho biết tuổi của một sinh viên.
- Con số về doanh thu trong năm của một doanh nghiệp, v.v…
→ đều là các quan sát.
1.2.2. Biến (Variable) hay còn được gọi là Tiêu thức thống kê
Nghiên cứu thống kê phải dựa vào các đặc điểm của đơn vị tổng thể.
Mỗi đơn vị tổng thể có nhiều đặc điểm, trong đó có:
- Đặc điểm cấu thành tổng thể (tất cả các đơn vị của tổng thể đều có đặc điểm này), và
- Các đặc điểm khác.
Các đặc điểm này gọi là biến.
Như vậy, biến chỉ đặc điểm đặc trưng của các đơn vị tổng thể được chọn ra để nghiên cứu.
Phân loại biến
Biến được chia thành hai loại chính:
- Biến định tính (tiêu thức thuộc tính)
- Phản ánh tính chất hay loại hình của đơn vị tổng thể.
- Không biểu hiện trực tiếp bằng con số.
- Ví dụ: giới tính, quốc tịch, tôn giáo, vị trí địa lý, v.v…
- Biến định lượng (tiêu thức số lượng)
- Là biến có biểu hiện trực tiếp bằng con số.
- Là kết quả của quá trình cân, đong, đo, đếm.
- Ví dụ: số nhân khẩu trong một gia đình, tuổi thọ của sản phẩm, chiều cao, cân nặng, v.v…
Biến chỉ có hai biểu hiện không trùng nhau trên một đơn vị tổng thể được gọi là biến nhị phân (tiêu thức thay phiên).